Đào thất thốn thường chỉ ra hoa vào khoảng rằm tháng Giêng, 2 năm mới ra hoa một lần. Vì vậy, để “ép” cho hoa nở đúng dịp Tết là rất khó, người trồng phải có kinh nghiệm mới làm được. Mùi hương của đào thất thốn chỉ thoang thoảng. Hoa, lá đào thất thốn khi tàn sẽ co lại nhưng không rụng như đào thường. Vì là đào quý nên rất ít người có khả năng mua về chơi Tết. Đào THẤT THỐN - Bí mật về một đời sống khác thường của thứ hoa Xuân khác thường.

VẺ MÊ ĐẮM CỦA SẮC HOA CHỈ DÀNH CHO BẬC VƯƠNG GIẢ

Ðào Thất thốn là loài hoa cổ, hiếm và có sức sống mãnh liệt. Mang dáng vẻ cổ kính, từ gốc đến cành đào đều sùi phồng, nổi những u, mấu xù xì, tựa như gốc đa già phong trần sương gió. Nếu các loại đào khác đơm hoa từ những cành nhỏ thì đào Thất thốn có thể bất chợt đơm hoa từ những trụ gốc khô khốc, ở những nơi không tưởng nhất, khiến người ta liên tưởng đến vẻ đẹp bước ra từ bức tranh thủy mặc.

Giống đào xù xì, rêu mốc này có sức hút kỳ lạ, mỗi thốn cành cây, tức độ dài bằng đốt ngón tay, có thể trổ tới 7 bông hoa, nên gọi là Thất thốn. Thất thốn đỏ từ rễ lên tới búp, mầm nhọn và cứng cáp như lưỡi kiếm. Thân cây ngắn, xù xì, lá to và dài xanh đậm, vỏ cây nếu bóc ra thì tím màu mận chín chứ không có màu gỗ như các loại đào thường.
Những hoa đào Thất thốn được người am tường văn hóa phương Ðông hết sức trân trọng. Từ cái gốc xù xì, khô khốc ấy, những nụ hồng, hoa đỏ như tiết dê bật ra đầy sức sống, bông to, cánh dày đẹp đến nao lòng. Màu đỏ của những nụ hồng đào không loài hoa nào sánh kịp. Nhị hoa vàng, vươn dài kiêu sa. Chỉ một bông nở đã làm ấm cả không gian, xua tan giá lạnh của đất trời. Cây nhiều bông thì chóng tàn, nhưng cây ít bông lại bền đến lạ lùng, điều chỉ thấy ở giống hoa quý. Thưởng hoa, người ta thấy trọn vẹn sự viên mãn, đủ đầy.

THẤT THỐN, NÀNG TIÊN KHÓ CHINH PHỤC

Không biết Thất thốn có tự bao giờ, nó vẫn tồn tại ở xứ đào Nhật Tân, cô độc riêng mình nơi góc vườn như một kẻ bị “ghẻ lạnh”, không vì xấu mà bởi kiêu kỳ, bất phục. Như người đẹp, nhưng xa lánh, bất tuân không chiều lòng thế chủ thì cũng đành để “khóa Xuân” một chỗ mà thôi.
Thứ hoa ám ảnh nỗi muộn Xuân, làm dai dẳng những suy tư, liên tưởng đến nhị Kiều bạc mệnh. “Đông phong bất dữ Chu lang tiện/ Đồng tước Xuân thâm tỏa nhị Kiều”.
Hoa Đào chỉ có ý nghĩa với dịp Tết, ngày Xuân, Thất thốn trễ hẹn, khi đã khai hoa thì cũng không người thưởng lãm. Như nỗi cô đơn, thấy hoa không thấy người đâu mà xưa Thôi Hộ và Nguyễn Du đồng cảm “Trước sau nào thấy bóng người/ Hoa đào năm ngoái còn cười gió Đông”. Cứ thế, Thất thốn mất dần đi, tàn lụi dần đi. Lê Hàm khiến ta nhớ đến một Marcel Proust cứ “đi tìm thời gian đã mất”, dù ai cho là gàn dở, bỏ công, bỏ đời làm điều không tưởng. Nhưng rồi, anh tìm thấy điều không tưởng ở chính cái lẽ sống của mình là cả cuộc đời dâng hiến cho hoa.
Không biết tự bao giờ đào Thất thốn xuất hiện ở đất đào Nhật Tân. Vài chục năm trước, gần như nhà nào ở Nhật Tân cũng trồng giống đào này. Thất thốn thường chỉ ra hoa sau rằm tháng giêng, vì thế mà không kinh doanh được, chỉ dành cho mùa lễ hội sau Tết. Người trồng Thất thốn ở Nhật Tân cứ nản lòng dần bởi các thủ thuật với đào thường như khoanh, tuốt lá, ghép mắt đào… để ép ra hoa đúng cữ xuân đều không có tác dụng. Mất tiền, mất thời gian mà chưa ai thành công nên nhiều người để mặc Thất thốn đơn độc ở góc vườn, góc ao nào đó. Thất thốn cũng dần bị mai một theo năm tháng.
Nhiều người Hà Nội cũ, Việt kiều nước ngoài về thăm quê, biết tiếng đào Thất thốn mà giờ chẳng biết tìm đâu. Có người say loài hoa này đến nỗi đã đặt cho nó thêm những cái tên như đào thờ, đào bói, đào tiến vua... mới thấy được cái độ độc, độ hiếm của giống đào huyền thoại.

HỒI SINH SẮC HOA QUÝ

Năm 2009, một nghệ nhân ở Nhật Tân đã làm cho tất cả gốc đào Thất thốn trong vườn nở hoa đúng dịp Tết, một việc chưa từng xảy ra trong tiền lệ. Đó là thành quả của mấy chục năm gắn bó miệt mài theo đuổi, cuối cùng hậu duệ của mảnh đất tiên đào đã nắm được trong tay bí quyết chinh phục nàng tiên hoa.
Nghệ nhân tâm sự, Thất thốn như một người già mẫu mực, sống có phong cách và cầu kỳ. Thất Thốn sống rất thanh bạch, bón nhiều chất dinh dưỡng cây dễ bị chết, giống này chỉ ưa nước sạch, đất càng cằn hoa càng đẹp và thắm sắc. Phải chiêm ngưỡng tận mắt mới cảm nhận được vẻ đẹp mê đắm của nó và khi đã cảm được thì chơi mới thấy sướng.

Đào Thất thốn có nhiều loại: Đỏ, hồng, phai, 5 cánh đơn và 5 cánh kép. Trong đó, Thất thốn đỏ là quý và đẹp nhất. Những người chơi hoa nếu không trân trọng và biết cách chơi hoa thật sự thì dù có trả nhiều tiền cũng không có cơ hội mang hoa về. Một gốc đào loại bé hiện tại có giá trên dưới chục triệu đồng. Khách du lịch đến đây nếu không đủ điều kiện mang về một gốc Thất thốn cũng có cơ hội được mãn nhãn và đắm chìm trong thế giới các loài hoa đào, hoa mai đủ loại.
Ðào Thất thốn là loài hoa cổ, hiếm và có sức sống mãnh liệt. Mang dáng vẻ cổ kính, từ gốc đến cành đào đều sùi phồng, nổi những u, mấu xù xì, tựa như gốc đa già phong trần sương gió. Nếu các loại đào khác đơm hoa từ những cành nhỏ thì đào Thất thốn có thể bất chợt đơm hoa từ những trụ gốc khô khốc, ở những nơi không tưởng nhất, khiến người ta liên tưởng đến vẻ đẹp bước ra từ bức tranh thủy mặc.
Giống đào xù xì, rêu mốc này có sức hút kỳ lạ, mỗi thốn cành cây, tức độ dài bằng đốt ngón tay, có thể trổ tới 7 bông hoa, nên gọi là Thất thốn. Thất thốn đỏ từ rễ lên tới búp, mầm nhọn và cứng cáp như lưỡi kiếm. Thân cây ngắn, xù xì, lá to và dài xanh đậm, vỏ cây nếu bóc ra thì tím màu mận chín chứ không có màu gỗ như các loại đào thường.

Dáng hình trầm mặc, cổ kính. Vẻ phong trần sương gió tựa tùng bách trong tranh thủy mặc xưa. Không đợi tới cành, những lá non tơ như lưỡi kiếm, những hoa thắm sắc hơn hoa hồng bật ra từ gốc và thân. Đào Thất thốn mê hoặc người chơi ngay từ cái nhìn đầu tiên.
Vẻ đẹp của Thất thốn, ngoài sắc đỏ thắm lạ lùng hơn sắc hồng nhung mà chưa bút nào tả xiết, còn ở cách đâm hoa. Khác với đào thường, hoa chỉ nở từ những cành nhỏ, Thất thốn nở hoa ngay cả ở gốc xù xì, dáng cổ thụ, có cây, hoa nở kề mặt đất. Vì thế, người ta dễ liên tưởng, Thất thốn từ tranh thủy mặc mà vươn ra ngoài đời, những thứ cây khác không thể nào có được.

Những bông đào Thất thốn được người am tường văn hóa phương Ðông hết sức trân trọng. Từ cái gốc xù xì, khô khốc ấy, những nụ hồng, hoa đỏ như tiết dê bật ra đầy sức sống, bông to, cánh dày đẹp đến nao lòng. Màu đỏ của những nụ hồng đào không loài hoa nào sánh kịp. Nhị hoa vàng, vươn dài kiêu sa. Chỉ một bông nở đã làm ấm cả không gian, xua tan giá lạnh của đất trời. Cây nhiều bông thì chóng tàn, nhưng cây ít bông lại bền đến lạ lùng, điều chỉ thấy ở giống hoa quý. Thưởng hoa, người ta thấy trọn vẹn sự viên mãn, đủ đầy.

Không biết tự bao giờ đào Thất thốn xuất hiện ở đất đào Nhật Tân. Vài chục năm trước, gần như nhà nào ở Nhật Tân cũng trồng giống đào này. Thất thốn thường chỉ ra hoa sau rằm tháng giêng, vì thế mà không kinh doanh được, chỉ dành cho mùa lễ hội sau Tết. Người trồng Thất thốn ở Nhật Tân cứ nản lòng dần bởi các thủ thuật với đào thường như khoanh, tuốt lá, ghép mắt đào… để ép ra hoa đúng cữ xuân đều không có tác dụng. Mất tiền, mất thời gian mà chưa ai thành công nên nhiều người để mặc Thất thốn đơn độc ở góc vườn, góc ao nào đó. Thất thốn cũng dần bị mai một theo năm tháng.
Nhiều người Hà Nội cũ, Việt kiều nước ngoài về thăm quê, biết tiếng đào Thất thốn mà giờ chẳng biết tìm đâu. Có người say loài hoa này đến nỗi đã đặt cho nó thêm những cái tên như đào thờ, đào bói, đào tiến vua... mới thấy được cái độ độc, độ hiếm của giống đào huyền thoại này.

CHẠM TAY VÀO HUYỀN THOẠI

Ở Nhật Tân, Lê Hàm vẫn thuộc hàng con cháu so với lớp nghệ nhân trồng đào cao niên, nhưng độ say đào thì chẳng chịu kém ai. Định gắn đời với binh nghiệp, giải ngũ tận năm 26 tuổi, năm 1989, anh “mới” trồng đào được 22 năm thì 21 năm sống chết cùng Thất thốn. Suốt 21 năm trời, anh mới vài ba lần được “toại nguyện”. Năm 1994, không hiểu vì sao Thất thốn đồng loạt ra hoa, bẵng đi hơn chục năm trời, năm 2007 một cây Thất thốn duy nhất trổ một bông hoa.
Dù chỉ một hoa, cũng bừng cho anh một niềm hy vọng, cũng đủ để gã đàn ông đã quá nửa đời người rơi nước mắt. Kỷ Sửu 2009, vài cây Thất thốn lại nở hoa, tin này khiến những người chơi đào kinh ngạc. Nhà văn Băng Sơn một nhà văn nổi tiếng chuyên viết về Hà Nội đã đạp xe lên Nhật Tân để tận mắt chứng kiến cảnh tượng những bông hoa Thất thốn bừng nở. Tết Canh Dần 2010, Thất thốn nở chưa từng thấy trong sau 21 năm anh chắt chiu, chăm bón.
Hoa nở, anh đếm từng ngày, 2009 Thất thốn nở đúng ngày cúng ông Công, ông Táo. 2010 hoa nở từ Rằm tháng Chạp. Sự đong đếm từng ngày, bởi không phải Thất thốn không nở hoa, mà nó vốn là thứ “hoa muộn”. Nó chỉ nở khi Xuân đã cạn ngày, vào độ Giêng, Hai, khi tất cả những loại Đào bích, Đào phai, Đào bạch, Đào vườn, Đào đá… đã bắt đầu rữa cánh dưới nắng ngày Xuân cuối thì nó mới kiêu hùng khoe sắc. Bí mật là ở chỗ, Hàm bắt Thất thốn phải khai nhụy đúng ngày Xuân. Điều đến bây giờ, ngoài anh chưa ai làm được.

GIẢI MÃ MỘT SẮC HOA

Như bao người Nhật Tân, Lê Hàm trồng rất nhiều đào, tới 7 sào Bắc bộ, vừa đất nhà, vừa đất thuê. Khi anh “ép” Thất thốn nở thành công, có nhiều người đến hỏi han. Anh dẫn họ ra những chậu Thất thốn để bâng quơ giữa cơ man nào là đào để họ nhìn ngắm, thỏa mãn. Nhưng tôi biết, bí quyết của anh không nằm ở những cây Thất thốn ấy.
Sau bữa cơm tối, làm chút rượu cho ấm người, chúng tôi ngồi uống nước trà bên hiên chòi. Gió cuối Đông thổi buốt, ánh trăng thanh lạnh của mùa Đông chiếu chênh chếch, lơ thơ những vệt nhẹ hờ xuyên qua giàn gấc trước hiên chòi. Bất giác Hàm bảo muốn nói với tôi về đào Thất thốn, chắc cảnh ấy khiến người ta muốn chia sẻ.
Năm 1989, sau khi phục viên, tiền giải ngũ cộng với vay mượn, bao nhiêu vốn liếng anh dồn vào mua đào giống từ Sa Pa về trồng. Người ta trồng thì sống, anh trồng thì chết sạch. Trong vườn chỉ còn chơ vơ mấy gốc Thất thốn không tuổi, không biết đã đứng đấy tự bao giờ. Thứ đào kiêu kỳ, vương giả bậc nhất trong các loại hoa đào mà không ai “chinh phục” được. Sau thất bại, anh bỗng “cay”, mình sẽ làm cái người ta không làm được.
Anh lao vào đào Thất thốn, nhưng mọi cách từ tuốt lá, chiết, ghép, tỉa cành, khoanh gốc đều vô dụng. Hết Xuân đào mới kết nụ, nở hoa. Trước anh, nhiều người đã nản chí, họ bảo đừng cố gắng vô ích, về làm đào thường để kiếm cơm, không thì “chết đói”. Hàm vẫn bám trụ cùng Thất thốn, lúc này người ta bảo anh hâm, gàn dở. Cả chục năm trôi qua, thất bại vẫn hoàn thất bại.
Anh suy nghĩ lung lắm, thất bại bởi không ai biết gốc tích của đào Thất thốn, không biết gốc tích thì không biết cách chăm sóc, không có bí quyết. Cứ gần Xuân, anh bỏ lại vườn đào, lên đường tìm thân thế của Thất thốn. Cây trong vườn có, ắt hẳn trong rừng phải có, nhưng đào rừng vô tận, Hàm đi miết hết cánh rừng này đến cánh rừng khác ở miền Tây Bắc. Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La, Hà Giang… đâu đâu anh cũng đến, ăn rừng ngủ lán “săn đào”. Có lúc, kiểm lâm tưởng anh là lâm tặc, có người tưởng anh là con buôn đi săn đồ cổ của đồng bào dân tộc, có người tưởng anh là kẻ đi săn vàng. Hàm không biết ngỏ cùng ai, nói đi “săn” hoa đào, người ta lại bảo “thằng hâm”. Anh cũng đã từng sang cả Trung Quốc nhưng cũng không có giống Đào này.
Đã mấy mùa Xuân trôi qua, khi đào nở lại mò mẫm vào rừng, nhưng Hàm tuyệt nhiên không tìm thấy bông hoa đào nào giống hoa Thất thốn. Từ vách đá cheo leo, bên bờ suối hay đất đồi cằn cỗi, hoa đào đều khác, khác đến nhàm chán, đến nản lòng.
Một ngày, gần như muốn từ giã cuộc chơi, giữa cánh rừng đào của Sơn La (địa điểm cụ thể Hàm nói giữ bí mật), sau cuộc săn tìm, Hàm uể oải trèo vào vào một cái hang để nghỉ chân. Nền đất khô, xen kẽ những phiến đá, hang nhỏ thông ra phía sau núi, trần có những hốc thông thiên khiến ánh sáng chiếu vào. Hàm giật nảy mình, giữa luồng sáng chiếu từ trần hang xuống, một sắc đỏ thắm như nhói lên trong mắt. Anh tiến lại gần, một bông hoa và hai cái nụ như được dính vào một gốc cây xù xì. Nó giống hệt đào Thất thốn trong vườn nhà anh, không thể nhầm lẫn. Anh đào đất trong hang, hít hà để cảm nhận hơi ẩm, đo nhiệt độ, rồi Hàm cẩn thận đánh dấu lại địa danh ấy trên bản đồ, ngày hôm sau bắt xe về Hà Nội.
Anh nhờ chuyên gia nông nghiệp phân tích, so sánh vi chất dinh dưỡng đất mẫu anh lấy về với đất bãi sông Hồng, và bắt tay vào gây dựng lại nghiệp đào Thất thốn. Hàm bảo, đấy là bí mật giúp anh khám phá ra cách “chinh phục” đào Thất thốn.
Nghệ nhân tâm sự, Thất thốn như một người già mẫu mực, sống có phong cách và cầu kỳ. Thất Thốn sống rất thanh bạch, bón nhiều chất dinh dưỡng cây dễ bị chết, giống này chỉ ưa nước sạch, đất càng cằn hoa càng đẹp và thắm sắc. Phải chiêm ngưỡng tận mắt mới cảm nhận được vẻ đẹp mê đắm của nó và khi đã cảm được thì chơi mới thấy sướng.
Đào Thất thốn có nhiều loại: Đỏ, hồng, phai, 5 cánh đơn và 5 cánh kép. Trong đó, Thất thốn đỏ là quý và đẹp nhất. Những người chơi hoa nếu không trân trọng và biết cách chơi hoa thật sự thì dù có trả nhiều tiền cũng không có cơ hội mang hoa về. Một gốc đào loại bé hiện tại có giá trên dưới chục triệu đồng. Khách du lịch đến đây nếu không đủ điều kiện mang về một gốc Thất thốn cũng có cơ hội được mãn nhãn và đắm chìm trong thế giới các loài hoa đào, hoa mai đủ loại.